Η έννοια της παιδείας είναι πολύπλευρη. Ένα γνώρισμά της είναι ότι έχει κοινωνική διάσταση. Γιατί η παιδεία διαγράφεται πίσω από κάθε ανθρώπινη συμπεριφορά.
Αυτή η διάσταση της παιδείας αφορά, κατά την άποψή μου, στην κοινωνική συμπεριφορά του ανθρώπου, το πώς, δηλαδή, φερόμαστε στους άλλους και με τι τρόπο αλληλεπιδρούμε με αυτούς. Η κοινωνική μας συμπεριφορά σχετίζεται και με την κοινωνική μας νοημοσύνη. Η κοινωνική νοημοσύνη (κοινωνική επίγνωση και κοινωνική ευχέρεια) επηρεάζει όλες τις θέσεις που μπορεί να κατέχει κάποιος στο κοινωνικό σύνολο: εργοδότη - εργαζόμενου, γονέα - παιδιού, φίλου, συντρόφου, πομπού - δέκτη, μέλους της διοίκησης - διοικούμενου. Η κοινωνική νοημοσύνη συνιστά κλάδο της θεωρίας της νοημοσύνης και έχει ως βάση της την παραδοχή ότι ο εγκέφαλος του ανθρώπου είναι κοινωνικός (ο άνθρωπος έχει σχεδιαστεί για κοινωνικότητα και οι καθημερινές συναναστροφές διαμορφώνουν τον εγκέφαλό του) και αφορά τη δυνατότητα αντίληψης των ανθρωπίνων σχέσεων και την ικανότητα σωστής δράσης μέσα σε αυτές. [1]
Ενδείξεις έλλειψης της κοινωνικής διάστασης της παιδείας , συναντάμε σε πολλές περιστάσεις της ζωής μας - και πιο συχνά από όσο νομίζουμε. Παράδειγμα: η εκούσια ή ακούσια απαξίωση. Έχουμε παρκάρει ποτέ πάνω σε ράμπες αναπήρων επειδή δε βρίσκουμε αλλού (και αυτοί πώς θα ανέβουν μετά στο πεζοδρόμιο;); Τι γίνεται, όταν δεν αφήνουμε τον συνομιλητή μας να εκφραστεί, με τη σκέψη πως δεν έχει και τίποτα καλό να πει, ή πως εμείς σίγουρα έχουμε να του πούμε πολλά περισσότερα; Τι γίνεται όταν δεν βοηθάμε κάποιον, ενώ μπορούμε; Άλλο παράδειγμα είναι η αδυναμία ανάληψης προσωπικής ευθύνης για τυχόν λάθη μας. Πόσο κουράγιο θέλει για να πούμε ένα ειλικρινές «εγώ φταίω»; Έχουμε προσπαθήσει έμπρακτα ποτέ να διορθώσουμε τα λάθη μας; Δίνουμε ευκαιρίες στους άλλους; (Δύσκολη η συγχώρεση, πράγματι).
Και όλα αυτά ίσως διότι πολλοί συμπολίτες μας σκέφτονται κατά βάση εγωκεντρικά και όχι αλληλέγγυα. Λες και εμείς είμαστε το κέντρο του κόσμου. Λες και έχουμε εξουσία να μη λογαριάζουμε τους άλλους. Αν είναι έτσι, και οι άλλοι δεν θα έπρεπε να έχουν εξουσία να μη μας υπολογίζουν (πράγμα που συμβαίνει συχνότατα); Διότι εύκολα παρκάρουμε πάνω στη ράμπα των αναπήρων, αλλά εάν κάποιος παρκάρει έξω από το σπίτι μας, μάλλον θα τον χαρακτηρίσουμε αμελή και ανεγκέφαλο, γιατί δεν είδε το απαγορευτικό σήμα του parking… Διότι εύκολα ασκούμε κριτική στις ζωές των άλλων, αλλά μόλις ασκηθεί κριτική για τη δική μας ζωή, τότε μόνο θυμόμαστε να προβάλλουμε το δικαίωμα στην ιδιωτική ζωή και την ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας.
Το πιο σημαντικό, όμως, είναι ότι οι αντιλήψεις του «μη υπολογισμού των άλλων» και της αδιαφορίας δεν είναι απλά υπαρκτές. Είναι νοοτροπίες βαθιά ριζωμένες. Έτσι λοιπόν, τον 21ο αιώνα, η ανθρωπιά ερμηνεύεται από πολλούς ως ένα σύνολο άγραφων υποχρεώσεων των άλλων απέναντι σε εμάς, ως μετάθεση της δικής μας ευθύνης στους ώμους των άλλων. Όμως, αυτή η αδιαφορία, άλλοτε συνειδητή και άλλοτε ασυνείδητη (χωρίς σκέψη, έχει γίνει συνήθεια) έχει σαν συνέπεια, όχι μόνο την άρνηση της κοινωνικότητάς μας, αλλά και την αλλοίωση της κοινωνικής υπόστασης του πολιτισμού. Διότι η αληθινή κοινωνικότητα δεν εκφράζεται διόλου με τη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, αλλά με την προσωπική μας συμπεριφορά απέναντι στους άλλους. Ο σύγχρονος πολιτισμός, όμως, παράγεται καθημερινά μέσα από κάθε μας βήμα, κάθε μας κίνηση. Γι’ αυτό και η κατάκτηση της κοινωνικής πτυχής της παιδείας, αρχικά σε προσωπικό επίπεδο, είναι απαραίτητη για ένα υγιές μέλλον και για τη διατήρηση ενός υψηλού επιπέδου πολιτισμού.
[1] βλ. Η κοινωνική νοημοσύνη σύμφωνα με τα μοντέλα των Daniel Goleman & Karl Albrecht, https://eclass.uoa.gr/modules/document/file.php/PRIMEDU310/%CE%97%20%CE%BA%CE%BF%CE%B9%CE%BD%CF%89%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AE%20%CE%BD%CE%BF%CE%B7%CE%BC%CE%BF%CF%83%CF%8D%CE%BD%CE%B7%20%CF%83%CF%8D%CE%BC%CF%86%CF%89%CE%BD%CE%B1%20%CE%BC%CE%B5%20%CF%84%CE%B1%20%CE%BC%CE%BF%CE%BD%CF%84%CE%AD%CE%BB%CE%B1%20%CF%84%CF%89%CE%BD%20Daniel%20Goleman%20%26%20Karl%20Albrecht.pdf και